Zespół kościoła pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Królowej Świata oraz średniowieczne mury obronne miasta w Stargardzie Szczecińskim został uznany za pomnik historii rozporządzeniem Prezydenta RP z dnia 17 września 2010 r. (Dz.U. 2010 nr 184 poz. 1236).
Do pobrania: rozporządzenie.pdf
Zrzeszony w Hanzie Stargard był jednym z najpotężniejszych ośrodków miejskich Pomorza Zachodniego. Swoją świetność przeżywał w późnym średniowieczu i z tym okresem wiąże się większość realizacji architektonicznych powstałych na terenie miasta. Podczas II wojny światowej, Stargard poniósł ogromne i nieodwracalne straty materialne. Miasto praktycznie zrównano z ziemią. Ocalały nieliczne obiekty, m.in.: kościół pw. Najświętszej Marii Panny Królowej Świata oraz mury obronne. Te dwa najcenniejsze zabytki Stargardu Szczecińskiego należą równocześnie do najwybitniejszych osiągnięć sakralnej i obronnej gotyckiej sztuki budowlanej Pobrzeża Bałtyku. Charakteryzują się bogactwem rozwiązań architektonicznych, rozmachem realizacji oraz walorami krajobrazowymi.
Kościół p.w. Najświętszej Marii Panny Królowej Świata wraz z tzw. zespołem plebanii
Obiekt ten należy rozpatrywać na poziomie europejskiego dziedzictwa kulturowego, jest to bowiem jeden z najwybitniejszych przykładów hanzeatyckiej fary łączącej tradycje gotyku francuskiego z ceglanym materiałem budowli. Wprowadzony do wystroju elewacji motyw wysokiej ostrołukowej tynkowanej na biało blendy wypełnionej pionowymi podziałami i kolistymi polami (tzw. ?blenda stargardzka?) znalazł naśladowców w architekturze sakralnej i świeckiej na terenie Pomorza Zachodniego, a nawet w Meklemburgii oraz Dani. Budowę świątyni rozpoczęto w 1292 r., a zakończono pod koniec XV w. Od 1388 r. prace prowadził mistrz Henryk Brunsberg (Henryk z Braniewa) ? twórca pomorskiej gotyckiej szkoły architektury. Według jego projektu powstało nowe prezbiterium z obejściem, wieńcem kaplic, galerią triforyjną, kaplica mariacka oraz wieże. Ostatecznie, kościół uzyskał formę bazylikową z potężnym masywem wieżowym. Budowla imponuje nie tylko rozmiarami (długość - 77,6 m; szerokość bez kaplicy Mariackiej - 37,2 m; wysokość - 39,5 m; wysokość wieży północnej - 53 m, wysokość nawy głównej - 30,2 m przy szerokości - 10,4 m), ale przede wszystkim artyzmem rozwiązań konstrukcyjnych oraz detalu architektonicznego (ażurowe maswerki, glazurowane elementy). W XVI w., farę stargardzką zamieniono na zbór ewangelicki, z czym wiązały się zmiany w bogatym wystroju kościoła, natomiast w 1635 r. świątynię strawił częściowo pożar. Gotyckie sklepienia odbudowano, a wnętrze otrzymało wyposażenie barokowe. Prace konserwatorskie prowadzono także na początku i pod koniec XIX w. przy udziale - odpowiednio - Karla Friedricha Schinkla i Heinricha Deneke. Zniszczenia podczas II wojny światowej były niewielkie w porównaniu ze stratami w zabudowie miejskiej Stargardu. Szacuje się je na 10%. Spłonęły wówczas dachy, hełm wieży północnej, popękały sklepienia, wnętrza uległy dewastacji. W 1959 r. kościół przywrócono do kultu.
W bezpośrednim otoczeniu świątyni zachowały się trzy zwarte kamieniczki, tzw. zespół plebanii. Do dnia dzisiejszego ich funkcja jest służebna wobec kościoła. Mieściły się tu m.in. mieszkania duchowieństwa, organisty i kościelnego. Kamieniczki wznoszone były stopniowo, od średniowiecza do XIX w.
Średniowieczne mury obronne
Średniowieczne obwarowania miejskie zachowały się w całości lub we fragmentach w trzydziestu trzech miastach Pomorza Zachodniego. Stargard, jako jeden z najsilniejszych i najbogatszych ośrodków dysponował najpotężniejszymi późnośredniowiecznymi obwarowaniami w regionie (obok Strzałowa - obecnie Stralsundt, Szczecina, Pyrzyc), niewiele także ustępował umocnieniom największych ówczesnych miast polskich - Krakowa i Poznania. Pełny obwód murów stargardzkich wynosił 2260 m, a wysokość kurtyn dochodziła do 8 m. Obecnie, zachowane umocnienia miejskie stanowią jeden z najciekawszych zespołów gotyckiej architektury obronnej w Polsce.
Fortyfikowanie miasta rozpoczęto w XIII w. Obwarowania powstawały etapami, a swój ostateczny kształt uzyskały w XVI w. Do budowy używano kamieni narzutowych wykorzystywanych w części fundamentowej i pierwszej partii naziemnej muru oraz z cegły wypalanej. W XVIII i XIX w. część obwarowań rozebrano (przedbramia oraz system wodno-ziemny). Zasypano fosy, a powstały teren obsadzono zielenią. Do dzisiaj zachowały się mury na długości ok. 950 m, otoczone od zewnątrz plantami. Z czterech bram pozostały trzy: Pyrzycka, Wałowa (Lodowa), Młyńska (Portowa) - unikalna dwuwieżowa brama wodna, umieszczona nad kanałem rzeki Iny. Przetrwały także cztery baszty: Morze Czerwone - baszta o najbardziej okazałej bryle, jednocześnie najwyższa budowla tego typu w Polsce, Białogłówka, Jeńców, Tkaczy (Lodowa) oraz dwie basteje (w tym jedna w stanie ruiny).
